Ông Hoàng Quốc Vượng, cựu Thứ trưởng Bộ Công Thương, hầu tòa vì gây thiệt hại nghìn tỷ cho EVN

Ngày 21/4, ông Hoàng Quốc Vượng (62 tuổi), nguyên Chủ tịch Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và cựu Thứ trưởng Bộ Công Thương, cùng 11 cán bộ khác thuộc Bộ Công Thương, EVN và Cục thuế tỉnh Bình Phước, đã bị TAND Hà Nội đưa ra xét xử. Họ bị cáo buộc gây ra sai phạm trong 3 dự án điện mặt trời, gây thiệt hại tổng cộng 1.397 tỷ đồng.

Trong số các bị cáo, ông Vượng và ông Phương Hoàng Kim (nguyên Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo) cùng 7 người khác bị VKSND Tối cao truy tố về tội Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ.

Ba cán bộ của Cục Thuế tỉnh Bình Phước gồm ông Nguyễn Duy Khánh (cựu Cục phó), Trần Văn Định (cựu Trưởng phòng) và Phạm Quang Vinh (cựu Phó phòng) bị truy tố về tội Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.

>>Danh sách 12 bị cáo

Phiên tòa dự kiến kéo dài 9 ngày, do Chánh Tòa Hình sự TAND Hà Nội làm chủ tọa. Khoảng 40 luật sư đã đăng ký bào chữa cho 12 bị cáo, riêng ông Hoàng Quốc Vượng có 7 luật sư. Hơn 90 người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan cũng được triệu tập đến tòa.

Ông Vượng bị cáo buộc liên quan đến sai phạm gây thiệt hại 1.043 tỷ đồng, trong bối cảnh Chính phủ có chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam vào năm 2016.

Thời điểm đó, tỉnh Ninh Thuận có tổng cộng 32 dự án điện mặt trời được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Theo Nghị quyết 115 về giá điện đặc thù cho tỉnh này, các dự án điện mặt trời tại Ninh Thuận được bán điện với giá 2.086 đồng/kWh (chưa VAT), tương đương 9,35 US cents/kWh. Mức giá này chỉ áp dụng cho các dự án có công suất không quá 2.000 MW và phải được Thủ tướng chấp thuận.

Tháng 8/2018, Bộ Công Thương thành lập tổ soạn Dự thảo Quyết định 13 về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam, với 26 thành viên. Tổ trưởng là ông Kim, khi đó giữ chức Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo thuộc Bộ Công Thương. 25 cán bộ còn lại đến từ Bộ Công Thương, EVN, Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Xây dựng và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

Dự thảo sau đó được gửi đến các đơn vị để lấy ý kiến, nhưng chưa có nội dung về cơ chế giá điện đặc thù áp dụng cho tỉnh Ninh Thuận. Vụ Pháp chế của Bộ Công Thương đã đề nghị bổ sung nội dung này.

Hai cán bộ của Vụ Pháp chế đã bổ sung đề xuất về giá theo đúng Nghị quyết 115. Tuy nhiên, ông Kim bị cáo buộc đã không bổ sung nội dung này vào báo cáo, mà chỉ đăng lên Trang thông tin điện tử của Bộ Công Thương để lấy ý kiến.

Theo cáo trạng, nếu quy trình này được thực hiện, sau khi hết thời hạn lấy ý kiến, dự thảo sẽ được hoàn chỉnh, gửi thẩm định cho Bộ Tư pháp và báo cáo Thủ tướng mà không có nội dung về giá điện như đề xuất của Vụ Pháp chế.

Theo cáo buộc của VKS, trong một cuộc họp sau đó, mặc dù được hai cán bộ Vụ Pháp chế nhắc lại về việc bổ sung giá vào dự thảo, ông Hoàng Quốc Vượng lại chỉ đạo thay đổi nội dung này theo hướng mở rộng đối tượng được hưởng ưu đãi giá điện. Thay vì chỉ áp dụng cho các dự án được Thủ tướng chấp thuận theo Nghị quyết 115, ông Vượng đề xuất tất cả các dự án điện mặt trời nối lưới "đã có trong quy hoạch phát triển điện lực các cấp" đều thuộc diện được hưởng ưu đãi.

Cấp dưới của ông Vượng sau đó tiếp tục góp ý rằng, nếu theo đúng Nghị quyết 115, chỉ các dự án được phê duyệt trước ngày 31/8/2018 (ngày ký Nghị quyết) và vận hành trước ngày 1/1/2021 mới được hưởng giá điện ưu đãi.

Do đó, ông Vượng đã gạch bỏ cụm từ "đã có trong quy hoạch phát triển điện lực các cấp" để sửa lại. Tuy nhiên, cấp dưới lại tiếp tục góp ý rằng, nếu gạch bỏ cụm từ này, đối tượng hưởng ưu đãi còn bị mở rộng hơn nữa - tức là các dự án không có trong quy hoạch phát triển điện lực cũng sẽ được bán điện với giá ưu đãi.

Vì thế, Bộ Công Thương đã giữ nguyên nội dung Dự thảo như ý ban đầu của ông Vượng - tức là vẫn lược đi cụm từ "được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận triển khai".

Dự thảo này tiếp tục bị góp ý lần thứ ba bởi Vụ trưởng Vụ Pháp chế, vẫn xoay quanh phạm vi đối tượng được hưởng chính sách giá điện ưu đãi: Liệu các dự án được Thủ tướng chấp thuận sau Nghị quyết 115 hoặc các dự án không phải do Thủ tướng mà do Bộ Công Thương chấp thuận có được hưởng giá ưu đãi hay không?

Vụ Pháp chế đề nghị giải trình. Hai ngày sau, Bộ Tư pháp phản hồi rằng dự thảo "chưa đủ điều kiện trình Thủ tướng". Trước tình hình này, ông Vượng bị cáo buộc tiếp tục gạch bỏ cụm từ "được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận triển khai" trong dự thảo.

Điều này đồng nghĩa với việc bất kỳ dự án điện mặt trời nào vận hành thương mại trước ngày 1/1/2021, nếu tổng công suất dưới 2.000 MW trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận, dù không được Thủ tướng chấp thuận, vẫn được bán điện với giá ưu đãi là 2.086 đồng/kWh.

Tháng 5/2019, Phó Thủ tướng đã chủ trì cuộc họp với Bộ Công Thương và các bộ, ngành liên quan để bàn về dự thảo trên, giao Bộ Công Thương tiếp thu ý kiến của các bộ, ngành liên quan.

Một tháng sau, mặc dù dự thảo chưa nhận được ý kiến từ Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp và EVN, ông Vượng vẫn giữ nguyên các nội dung về giá điện ưu đãi.

VKS xác định rằng, trong quá trình góp ý cho dự thảo sau đó, EVN đã đề nghị Bộ Công Thương công bố danh sách các dự án được hưởng giá ưu đãi. Tuy nhiên, Bộ Công Thương phản hồi rằng việc công bố danh sách dự án là không phù hợp, vì nó phụ thuộc vào tiến độ triển khai và ngày vận hành thương mại (COD) của các dự án.

Dự thảo Quyết định 13 sau đó đã được Bộ Công Thương giữ nguyên nội dung như ông Vượng đã chỉnh sửa, và được Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng ký thông qua vào tháng 4/2020, chính thức trở thành quyết định chính thức. Ninh Thuận chính thức phê duyệt 30 dự án điện mặt trời theo giá ưu đãi.

Bộ Công an xác định rằng có 2 dự án trong số này không đủ điều kiện, đó là Dự án Nhà máy điện mặt trời Solar Farm Nhơn Hải của Công ty CP đầu tư năng lượng tái tạo Licogi 16 Ninh Thuận và Dự án Nhà máy điện mặt trời Thuận Nam của Công ty TNHH Điện mặt trời Thuận Nam.

Theo cơ quan công tố, từ tháng 7/2020 đến tháng 1/2023, EVN đã mua điện và thanh toán cho hai nhà máy điện mặt trời này hơn 4.300 tỷ đồng theo giá ưu đãi. Mỗi số điện được thanh toán cao hơn quy định 7,09 Uscents, dẫn đến tổng số tiền thiệt hại lên tới hơn 1.043 tỷ đồng.

Ông Vượng bị cơ quan điều tra xác định đã nhận 1,5 tỷ đồng từ Công ty Thuận Nam. Mặc dù phía công ty không thừa nhận việc đưa tiền, ông Vượng đã được VKS ghi nhận việc nộp "khắc phục hậu quả" 1,5 tỷ đồng. Khi khám xét nơi ở của ông Vượng, cơ quan điều tra đã phát hiện 1.498 tờ tiền mệnh giá 500.000 đồng và đã tạm giữ, theo kết luận điều tra.

Nhiều cựu lãnh đạo làm sai nhưng không vụ lợi

Vụ án đã trải qua hai lần điều tra bổ sung. Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an (A09) cho biết đã triệu tập và lấy lời khai của cựu Bộ trưởng Công Thương, nguyên Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng, cựu Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng, cùng nhiều cán bộ khác của Bộ Công Thương, Văn phòng Chính phủ và Bộ Tư pháp.

Đối với ông Trần Tuấn Anh, A09 xác định rằng trong vai trò Bộ trưởng Công Thương giai đoạn 2016-2021, ông đã có 6 tờ trình và báo cáo gửi Thủ tướng đề xuất ban hành Quyết định số 13/2020 về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam (Quyết định 13). Tuy nhiên, quyết định này bị xác định là trái với Nghị quyết 115 của Chính phủ về chính sách đặc thù tại tỉnh Ninh Thuận, trong đó có quy định về giá điện.

Tuy nhiên, khi ký các tờ trình và báo cáo này, ông Trần Tuấn Anh không biết rằng cấp dưới của mình, ông Hoàng Quốc Vượng, đã chỉ đạo điều chỉnh mở rộng diện đối tượng trái với Nghị quyết số 115. Ngoài ra, kết quả điều tra không có tài liệu, chứng cứ nào thể hiện rằng ông Trần Tuấn Anh có động cơ vụ lợi. Do đó, Cơ quan An ninh điều tra không xem xét xử lý hình sự đối với ông.

Đối với ông Trịnh Đình Dũng, A09 cho rằng ông, với tư cách là cựu Phó Thủ tướng, đã được Thủ tướng phân công chịu trách nhiệm xây dựng và ký ban hành Quyết định 13. Do tin tưởng vào kết quả xây dựng, thẩm định và thẩm tra dự thảo quyết định của Bộ Công Thương, Bộ Tư pháp và Văn phòng Chính phủ, nên khi ký ban hành, ông Dũng không biết rằng quyết định này có nội dung trái với Nghị quyết 115.

Kết quả điều tra cũng cho thấy không có tài liệu, chứng cứ nào thể hiện rằng ông Dũng nhận tiền hoặc lợi ích vật chất khác để tạo lợi ích không chính đáng cho các doanh nghiệp.

Theo kết luận điều tra, ông Mai Tiến Dũng, cựu Bộ trưởng, cựu Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ, và 6 người khác tại Văn phòng Chính phủ có liên quan đến việc thẩm tra dự thảo Quyết định 13. Tuy nhiên, cơ quan điều tra không có tài liệu, chứng cứ nào thể hiện rằng những người này nhận tiền hoặc lợi ích vật chất khác để làm trái quy định, tạo lợi ích không chính đáng cho các doanh nghiệp.

Thanh Lam - Phạm Dự