Nhà báo Trần Mạnh Thường: Ngòi bút giữa đạn bom ở chiến trường biên giới 1979 (Kỳ 2)

Nhà báo Trần Mạnh Thường chia sẻ, khi tác nghiệp giữa chiến trường, ông chỉ tập trung vào việc ghi lại những khoảnh khắc chân thực nhất, không còn thời gian để nghĩ đến hiểm nguy. Những bức ảnh ấy đã trở thành chứng nhân cho một giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc.

Tác nghiệp giữa làn đạn

Trong căn hộ nhỏ tại quận Thanh Xuân, Hà Nội, nhà báo, nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường chậm rãi lật từng trang cuốn sách ảnh Nhìn lại cuộc chiến Biên giới phía Bắc 1979, xuất bản năm 2020, và hồi tưởng về những kỷ niệm không thể nào quên.

Cuốn sách tập hợp hơn 100 bức ảnh đen trắng được ông chọn lọc kỹ lưỡng từ hàng trăm tấm ảnh đã chụp trong thời gian đó.

Những hình ảnh chân thực, sống động tái hiện một cách rõ nét sự khốc liệt và tinh thần quả cảm của quân và dân Việt Nam trong cuộc chiến bảo vệ Tổ quốc.

"Thời điểm đó, tôi làm việc tại phòng nhiếp ảnh của Nhà xuất bản Văn Hóa và được cử lên Cao Bằng công tác. Tôi mua vé máy bay một chiều lên Cao Bằng vào ngày 16/2/1979, linh cảm cho thấy chiến sự sắp nổ ra."

"Đúng như dự đoán, sáng sớm ngày 17/2, quân Trung Quốc bắt đầu tấn công", ông Thường kể lại.

Ngay trong ngày đầu tiên của cuộc chiến, ông đã ghi lại được hình ảnh đoàn xe tăng của đối phương kéo dài trên đường. Nếu chậm trễ, ông đã không thể có mặt tại chiến trường và trở thành phóng viên duy nhất tiếp cận được trận địa trước khi bị chia cắt.

"Tôi được chỉ huy quân khu cấp giấy thông hành, cho phép đến tất cả các đơn vị chiến đấu để tác nghiệp. Hai chiến sĩ địa phương được giao nhiệm vụ dẫn đường, chúng tôi ngủ rừng vào ban ngày và di chuyển vào ban đêm, vượt qua địa hình hiểm trở. Nhờ có họ, tôi đã đến được những nơi cần đến.

Vừa đi vừa chụp, lúc ở sát chiến hào của quân ta, lúc lại vòng lên phía trước, gần với vị trí của đối phương. Ban đầu, tôi cũng sợ hãi khi chưa nghe thấy tiếng súng, nhưng khi tiếng súng nổ, tôi chỉ còn lo tập trung chụp ảnh", ông Thường cho biết đã sử dụng một chiếc máy ảnh Zenit của CHDC Đức và 20 cuộn phim trong suốt cuộc chiến.

Do điều kiện thời tiết nhiệt đới, ống kính máy ảnh của ông đôi khi không khép kín hoàn toàn, gây ra hiện tượng phơi sáng. Ông cẩn thận ghi chú từng cuộn phim để thợ rửa ảnh có thể điều chỉnh kỹ thuật, tạo ra những bức ảnh lịch sử.

Những câu chuyện đằng sau mỗi bức ảnh

Mỗi bức ảnh của nhà báo, nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường đều ẩn chứa một câu chuyện riêng. Có những câu chuyện khiến ông phải dừng lại rất lâu, như câu chuyện về gia đình anh Nông Văn Ất hay câu chuyện về cô bộ đội bế em bé, những người đã thay đổi cuộc đời khi gặp lại nhau sau 40 năm.

Khi chụp ảnh, ông đặc biệt chú ý đến những chi tiết nhỏ, như chữ bát in trên thân xe tăng Trung Quốc, vì cả hai bên đều sử dụng chung loại xe này.

Ông cũng ghi lại những hình ảnh về sự tàn phá của chiến tranh đối với các công trình dân sự như trường học, bệnh viện, nhà trẻ. Ống kính của ông hướng vào những đống đổ nát, những cảnh tượng hoang tàn.

Ngoài ra, ông còn ghi lại những khoảnh khắc về tinh thần chiến đấu dũng cảm của quân đội Việt Nam, từ việc lội suối, băng rừng đến việc chiến đấu trong chiến hào chật hẹp.

Không thể thiếu những hình ảnh về sự hy sinh thầm lặng của dân công hỏa tuyến, những người vận chuyển lương thực, thuốc men, đạn dược. Và cả những y sĩ tận tình cứu chữa thương binh, không phân biệt đối phương.

Một trong những bức ảnh gây xúc động mạnh mẽ nhất là hình ảnh anh Nông Văn Ất (xã Hưng Đạo, Cao Bằng) đau đớn bên thi thể vợ con, những người đã bị sát hại dã man.

Giọng ông Thường nghẹn lại khi kể về bức ảnh chụp vợ con anh Ất được vớt từ giếng lên. Người vợ đang mang thai và bốn đứa con đều chết thảm, bé nhỏ nhất mới 3 tuổi, bé lớn nhất 10 tuổi.

Ngược lại, bức ảnh cô bộ đội bế em bé lại là một câu chuyện nhân văn, sưởi ấm lòng người giữa những mất mát đau thương. Ông đã ghi lại khoảnh khắc này khi đi ngang qua một ngã ba đường.

"Ngày 24/2, trên đường di chuyển đến cầu Tài Hồ Sìn (Hòa An, Cao Bằng), tôi thấy một bé gái khoảng 3 tuổi đang khóc bên cạnh người mẹ bị thương nặng. Một chiếc xe bộ đội dừng lại, cô chiến sĩ ôm súng nhảy xuống, vội vã ôm bé vào lòng.

Tôi xúc động ghi lại khoảnh khắc đó. Sau đó, cô chiến sĩ đưa bé về tuyến sau. Tôi không biết tên cô chiến sĩ cũng như tên cô bé. Mãi 40 năm sau, tôi mới có dịp gặp lại họ", ông Thường xúc động kể.

Năm 2016, trong một chương trình đặc biệt, cô bộ đội và cô bé năm xưa đã có dịp gặp lại nhau. Cô chiến sĩ tên Bùi Thị Mùi (quê xã Thanh Cù, Thanh Ba, Phú Thọ), thuộc Đại đội 3, Tiểu đoàn 19 vận tải, Sư đoàn 346.

Cô bé năm xưa, Hoàng Thị Thu Hiền, giờ đã 40 tuổi, sống tại xã Hoàng Tung, TP Cao Bằng. Lần đầu tiên gặp lại nhau sau 40 năm, cả ba người đều không kìm được xúc động.

Cô bé Hiền ngày nào giờ là cán bộ văn hóa xã, còn cô Mùi lại gặp hoàn cảnh khó khăn do tai nạn. May mắn thay, cô có một người chồng luôn yêu thương và bên cạnh. Tuy nhiên, họ không có con cái.

Ngày gặp lại, Hiền đã gọi cô Mùi là mẹ, khiến cô bật khóc. Cả hội trường vỡ òa trong tiếng vỗ tay. Chứng kiến khoảnh khắc ấy, ông Thường cũng không kìm được nước mắt.

Sau buổi gặp mặt, cô Mùi được đưa xuống bệnh viện lớn ở Hà Nội để chữa trị. Các nhà hảo tâm đã quyên góp tiền để sửa nhà cho cô, giúp cuộc sống của cô bớt khó khăn hơn.

Lời nhắn nhủ đến thế hệ trẻ

Nhà báo, nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường sinh năm 1939, quê Quảng Bình, nhưng ông gắn bó phần lớn cuộc đời ở Hà Nội. Năm 1959, ông sang CHDC Đức học ngành nhiếp ảnh trong 5 năm. Sau khi về nước, ông công tác tại NXB Văn Hóa và có mặt ở cả hai cuộc chiến tranh biên giới năm 1979 ở phía Bắc và năm 1980 ở Campuchia.

Ông dành cả cuộc đời cho nhiếp ảnh, văn học nghệ thuật và lịch sử. Ông được xem là người sáng lập khoa nhiếp ảnh của Trường ĐH Sân khấu Điện ảnh. Ở tuổi 90, ông vẫn đi dạy học hai buổi mỗi tuần, viết báo và viết sách mỗi ngày.

"Dù các bạn chọn nhiếp ảnh hay bất kỳ công việc nào, hãy thật sự say mê và tập trung. Ảnh báo chí hay ảnh nghệ thuật đều cần sự lao động nghiêm túc. Ảnh báo chí phải chân thực, ghi lại khoảnh khắc của đời sống. Hãy dấn thân vào sự kiện để có được những bức ảnh giá trị", nhà báo, nhiếp ảnh gia Trần Mạnh Thường nhắn nhủ.

-------------------------------------------

Máy bay bắn ầm ầm trên đầu, nhưng người dân và phóng viên vẫn ra khỏi hầm để xem không chiến...

Kỳ tới: Đời chúng ta đâu có chuyện là ta cứ đi

Nhà báo chiến trường - ngòi bút giữa đạn bom - Kỳ 1: Học làm phóng viên ở Thông tấn xã Giải phóng

Những bài học quý giá trong thời gian làm phóng viên Thông tấn xã Giải Phóng.