Phim tài liệu hé lộ cuộc đời đầy bí ẩn của tình báo Phạm Ngọc Thảo

Bộ phim tài liệu Giữa vòng vây quân thù, sự hợp tác giữa Đài Truyền hình Việt Nam và Tổng cục II (Bộ Quốc phòng), đã chính thức ra mắt nhân dịp kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025), được phát sóng vào tối 27/4. Trong thời lượng gần 30 phút, bộ phim lần đầu tiên khắc họa một cách chân thực về xuất thân và sự nghiệp hoạt động tình báo của Đại tá Phạm Ngọc Thảo, một trong những nhân vật bí ẩn nhất của lịch sử cách mạng Việt Nam.

Bộ phim cung cấp thông tin chi tiết, được trình bày theo dòng thời gian, về cuộc đời và sự nghiệp của Đại tá Phạm Ngọc Thảo. Ông sinh năm 1922 trong một gia đình Công giáo trí thức và giàu có nổi tiếng ở Long Xuyên. Các anh em của ông đều du học tại Pháp và trở thành kỹ sư, bác sĩ, luật sư. Bản thân ông cũng mang quốc tịch Pháp. Tuy nhiên, vào tháng 9 năm 1945, khi Pháp quay trở lại xâm chiếm Nam Bộ, ông đã tuyên bố từ bỏ quốc tịch và lên đường chiến đấu.

Năm 1946, ông là một trong 12 cán bộ được cử ra miền Bắc để tham gia khóa I của trường Võ bị Trần Quốc Tuấn (nay là trường Sĩ quan Lục quân 1). Sau khi hoàn thành khóa học, Phạm Ngọc Thảo trở về Nam và tham gia vào các hoạt động kháng chiến chống Pháp. Ông nhanh chóng được giao nhiều vị trí quan trọng, bao gồm Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 410, Trung đoàn phó, Trưởng phòng Mật vụ Nam Bộ.

Bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp cách mạng của Phạm Ngọc Thảo là khi ông được giao nhiệm vụ bảo vệ Bí thư Xứ ủy Nam Bộ Lê Duẩn từ Phú Yên trở về chiến trường Nam Bộ để lãnh đạo cuộc kháng chiến. Theo chỉ đạo từ cấp trên, ông đã thâm nhập vào hàng ngũ cao cấp của chính quyền Sài Gòn.

Với vai trò một sĩ quan cao cấp, ông dần tạo dựng được lòng tin trong hàng ngũ của Ngô Đình Diệm và được bổ nhiệm làm Tỉnh trưởng Kiến Hòa (nay là Bến Tre) vào năm 1958. Ông đã đóng vai trò quan trọng trong nhiều biến động chính trị ở miền Nam trong những năm đầu thập niên 1960, góp phần không nhỏ vào cuộc đảo chính lật đổ anh em Ngô Đình Diệm vào ngày 1 tháng 11 năm 1963. Trong những năm làm Tỉnh trưởng Kiến Hòa, ông đã cung cấp nhiều tài liệu quan trọng liên quan đến các cuộc hành quân của địch trong tỉnh và quân khu, giúp hạn chế thiệt hại. Ông cũng đã thả hơn 2.000 tù chính trị với lý do thực hiện chính sách thân dân của Tổng thống, tạo điều kiện cho họ tiếp tục tham gia vào các hoạt động cách mạng.

Hiện nay, tư liệu về ông chỉ còn lại một số hình ảnh đen trắng. Trong phim tài liệu, chân dung của nhà tình báo được tái hiện thông qua sách, báo, ký ức của người thân, đồng đội và cả những người từng coi ông là kẻ thù. Bộ phim cũng khéo léo lồng ghép những hình ảnh thời bình, nhắc nhở thế hệ sau về giá trị của độc lập và tự do.

Trong cuốn sách A Bright Shining Lie (Sự lừa dối hào nhoáng) của Neil Sheehan, Phạm Ngọc Thảo được mô tả là một "nhân vật hoạt động bí mật tài ba và kỳ lạ nhất của chiến tranh Việt Nam". Nhà tình báo chiến lược Phạm Xuân Ẩn từng nhận xét rằng nhiệm vụ của Phạm Ngọc Thảo còn nguy hiểm hơn rất nhiều so với ông.

Theo nhà văn, học giả Trần Bạch Đằng - nguyên Bí thư Thành ủy Sài Gòn - Gia Định, tác giả của tiểu thuyết Giữa biển giáo rừng gươm, Phạm Ngọc Thảo đã thực hiện công tác tình báo bằng cách đi thẳng vào hàng ngũ của kẻ thù, "hoạt động tung hoành" cho đến khi qua đời. Năm 1965, dù bị truy nã, ông vẫn không rời đi và tiếp tục thực hiện nhiệm vụ. Khi bị bắt, ông đã kiên quyết giữ kín thân phận và hy sinh ở tuổi 43 sau những trận tra tấn dã man.

Cuốn tiểu thuyết trên đã được chuyển thể thành bộ phim Ván bài lật ngửa do Lê Hoàng Hoa đạo diễn, được sản xuất trong giai đoạn 1982-1987. Trong bộ phim này, hình tượng Đại tá Phạm Ngọc Thảo do Chánh Tín thủ vai, trở thành một vai để đời trong sự nghiệp của cố diễn viên.

Không chỉ là một người yêu nước và sẵn sàng hy sinh vì đại nghĩa, Đại tá Phạm Ngọc Thảo còn là một người hòa đồng với đồng nghiệp và nhân ái với cấp dưới. Ông Lê Việt, năm nay gần 90 tuổi, vẫn nhớ mãi những lời dặn dò của nhà tình báo. Năm 1952, khi mới 15 tuổi, ông được Đại tá Thảo chọn làm liên lạc viên, có nhiệm vụ lấy tin từ Rạch Giá về Bến Nhất. Dù trong thời gian ông Phạm Ngọc Thảo làm tỉnh trưởng Kiến Hòa, ông bị nhiều người ghét, ông Việt vẫn giữ một cái nhìn tốt về ông: "Sau này xem phim Ván bài lật ngửa, tôi biết mình nhận định đúng", ông chia sẻ.

Nhà báo Lê Thanh Bình, đạo diễn của dự án phim tài liệu, cho biết bản thân và ê-kíp đã mất rất nhiều thời gian để tìm kiếm các nguồn dữ liệu chính thống, cũng như những người từng tiếp xúc và làm việc với nhà tình báo Phạm Ngọc Thảo và thân nhân của ông. Chị cũng chia sẻ rằng một trong những khó khăn lớn nhất là các nhân chứng đều đã lớn tuổi, nhưng ê-kíp vẫn nỗ lực tiếp cận để thu thập thêm thông tin về Đại tá Thảo. Nhiều tư liệu từ Trung tâm Lưu trữ II đã được sử dụng trong bộ phim tài liệu, giúp làm rõ hơn các cuộc đảo chính trong giai đoạn 1960-1965.

Phương Linh