Đề thi tốt nghiệp THPT 2025: Cần sự đồng bộ giữa chương trình, dạy học và đánh giá

Sau kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025, Bộ GD-ĐT đã tổ chức họp báo thông tin về kết quả, trong đó có đánh giá về đề thi: “Đề thi được thiết kế theo đánh giá năng lực, tích hợp được nhiều kiến thức liên quan. Đề thi nằm trong chương trình giáo dục phổ thông, có tính phân hóa tốt”.

Tuy nhiên, nhiều phản hồi về đề thi năm nay đã được ghi nhận trên các diễn đàn giáo dục, mạng xã hội và báo chí. Đặc biệt, các môn Toán, Ngữ văn và Tiếng Anh được cho là vượt quá khả năng tiếp cận của nhiều học sinh trung bình.

Đề thi có đang "lệch chuẩn" so với đối tượng phổ thông?

Không thể phủ nhận rằng đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 có nhiều điểm tiến bộ, đặc biệt là định hướng đánh giá chuyên sâu về năng lực chung và năng lực đặc thù của môn học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Tuy nhiên, có sự "lệch chuẩn" so với đối tượng học sinh phổ thông trung bình ở 3 môn thi: Toán, Ngữ văn và Tiếng Anh. Các nguyên nhân chính bao gồm:

Thứ nhất, đề thi mất cân đối giữa các mức độ đánh giá. Các môn thi bị phần lớn thí sinh đánh giá là khó có sự thiên lệch về câu hỏi vận dụng (mức độ khó), trong khi thiếu các câu hỏi ở mức nhận biết và thông hiểu (mức độ dễ và trung bình).

Điều này gây khó khăn cho học sinh trung bình trong việc làm bài. Cách thiết kế đề thi như vậy có vẻ phù hợp hơn với mục tiêu tuyển sinh đại học hơn là đánh giá đầu ra để công nhận tốt nghiệp THPT.

Thứ hai, ngữ liệu và dữ liệu của câu hỏi thi chưa thân thiện, sử dụng văn bản dài, cấu trúc phức tạp, đôi khi mang tính kỹ thuật cao. Cách đặt câu hỏi thường vòng vo, trừu tượng. Việc giải đề trở thành thách thức về kỹ năng đọc hiểu, không đơn thuần là kiểm tra kiến thức đã học hoặc năng lực đã được hình thành trong quá trình học tập.

Thứ ba, quy trình sinh đề từ ma trận bị vận dụng sai lệch. Lẽ ra ma trận là công cụ định hướng cấu trúc đề thi, nhưng lại bị cho phần mềm rút ngẫu nhiên mà không gắn với đặc tả chi tiết từng câu hỏi. Điều này dẫn đến các mã đề lệch pha về độ khó và mất cân bằng nội dung.

Đặc biệt, đề thi vẫn chủ yếu được xây dựng theo phương pháp truyền thống, dựa vào kinh nghiệm của tổ chuyên gia, thiếu sự hỗ trợ của một ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa. Việc thiếu dữ liệu định chuẩn về độ khó, độ phân biệt và thử nghiệm diện rộng khiến đề thi dễ rơi vào cảm tính và thiếu nhất quán giữa các môn.

Thiếu đồng bộ giữa bối cảnh học sinh và thực tiễn dạy học

Một nguyên nhân sâu xa nhưng rất quan trọng là sự thiếu đồng bộ giữa bối cảnh thực tế của học sinh và cách tổ chức dạy học - đánh giá.

Lứa học sinh dự thi năm 2025 là khóa đầu tiên học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, đồng thời cũng là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch COVID-19 trong giai đoạn lớp 9, 10 - hai năm học có tính chất nền tảng. Việc học trực tuyến kéo dài khiến chất lượng tích lũy kiến thức, kỹ năng và tâm lý học tập bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Tuy nhiên, trong khi chương trình mới yêu cầu phát triển năng lực tư duy và giải quyết vấn đề, thì ở nhiều địa phương, phương pháp dạy học vẫn thiên về luyện đề, học thuộc lòng và ôn tủ. Học sinh chưa được rèn luyện đầy đủ các kỹ năng làm bài tích hợp, xử lý tình huống mở, phân tích dữ liệu hoặc trình bày phản biện.

Khi đối diện với đề thi được thiết kế theo định hướng đánh giá năng lực, học sinh rơi vào trạng thái bị động, mất phương hướng và không đủ công cụ học thuật để làm bài.

Theo tinh thần của chương trình giáo dục phổ thông 2018, sách giáo khoa là công cụ cụ thể hóa các "yêu cầu cần đạt" - tức là những năng lực, kiến thức và kỹ năng tối thiểu học sinh cần nắm được sau một giai đoạn học tập.

Về nguyên tắc, đề thi tốt nghiệp cần dựa vào các yêu cầu này để bảo đảm tính đồng bộ và hợp lý trong đánh giá. Thực tế cho thấy đề thi năm 2025 - đặc biệt ở 3 môn đã nêu - có nhiều câu hỏi vượt xa phạm vi và mức độ thể hiện trong sách giáo khoa.

Cách hỏi phức tạp, ngữ liệu lạ và yêu cầu vận dụng cao xuất hiện dày đặc khiến học sinh không thể định hướng được nội dung, dù đã chủ động học bài bản theo sách giáo khoa. Có thể ví von là khoảng cách giữa sách giáo khoa và đề thi: “Một trời, một vực”.

Sự bất nhất giữa dạy - học - thi không chỉ khiến việc học trở nên bị động, mà còn ảnh hưởng một nguyên tắc nền tảng trong giáo dục phổ thông: phát triển năng lực tự học. Khi sách giáo khoa không còn là cơ sở đáng tin cậy để học sinh tự học, các em buộc phải phụ thuộc vào luyện đề, học thêm hoặc ôn tủ theo cảm tính.

Điều này làm mất phương hướng, niềm tin và động lực học tập - triệt tiêu mục tiêu tự học mà chương trình 2018 kỳ vọng, dẫn tới hệ quả là triệt tiêu động lực và khả năng tự học của học sinh,

Khi kỳ thi không còn là chuẩn phổ thông

Một kỳ thi tốt nghiệp với đề thi quá khó không chỉ khiến học sinh đạt điểm thấp mà còn gây ra những hệ lụy nghiêm trọng ở nhiều cấp độ.

Trước hết, học sinh mất phương hướng và động lực học tập, đặc biệt là những em không có định hướng vào đại học, chỉ cần bằng tốt nghiệp để đi làm hoặc học nghề. Với họ, một đề thi khó không phải là thử thách, mà là rào cản mang tính loại trừ.

Nhà trường và giáo viên rơi vào thế khó khi kết quả không phản ánh đúng quá trình dạy và học, dễ tạo ra tâm lý hoài nghi và thất vọng, thậm chí làm nản lòng những người đang nỗ lực đổi mới phương pháp.

Xã hội cũng dễ mất niềm tin vào kỳ thi do Bộ GD-ĐT ra đề - vốn là một trong những công cụ bảo đảm công bằng, chuẩn hóa và định hướng giáo dục. Khi kỳ thi không còn đo được phổ năng lực thực tế mà trở thành một dạng "tuyển đỉnh cao", thì triết lý giáo dục phổ thông vì số đông sẽ bị đảo ngược.

Đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT khó 'ngang ngửa' đề thi IELTS?

Đề thi tiếng Anh tốt nghiệp THPT 2025 được đánh giá nặng về từ vựng, trong đó có nhiều bài đọc, câu hỏi có từ vựng khó từ trình độ tiếng Anh B2 trở lên.